Historia Gminy Wieliczki

W wykopalisk znalezionych na terenie gminy można wnioskować, że już kilka tysięcy lat temu mieszkali
tutaj ludzie. Zródła podają, że w pobliżu Cimoch znaleziono w ubiegłym stuleciu dwie kamienne motyki oraz
jedną motykę kamienną
w samej wsi. Znaleziono też dwa topory kamienne. Ślady osadnictwa pochodzą z okresu wczesnej epoki
żelaza (700 p.n.e.   300 p.n.e.).  później ziemie te zamieszkiwali Jaćwingowie. Kres ich istnienia położył
Zakon Krzyżacki.  Najstarsze wzmianki o nadaniu ziem dotyczą wsi Sobole. W 1471 roku Komtur z
Pokarmina nadał Stanisławowi Litwinowi na prawie magdeburskim 15 włók. Osadnictwo na szerszą skalę
rozpoczyna się po shołdowaniu Prus prze Polskę w 1525 roku.  Wieliczki istniały już w 1540 roku i składały
się z trzech włók sołeckich oraz 40 uprawianych przez chłopów czynszowych na prawie chełmińskim.
Parafia ewangelicka powstała przed 1552 rokiem, szkołe zorganizowano wkrótce po tym. Pierszym
pastorem był Stanisław Rybiński   szlachcic polski. W 1600 roku we wsi mieszkali sami Polacy. Spokojne
życie mieszkańców wsi było przerywane przez różne  zawieruchy dziejowe . 1 656 roku najazd Tatarów
zniszczył wieś, został spalony również kościół. Na początku XVIII wieku mieszkańców zdziesiątkowała
klęska zarazy.  Rozwój regionu rozpoczął się w drugiej połowie XIX wieku. Szczególnie widoczne było to
w Cimochach. We wsi znajdowała się komora celna, przez którą przechodziły towary importowane z
carskiej Rosji, jak len, zboże płótno. W XIX wieku docierał tu prywatny omnibus. W 1860 roku założono
w Cimochach urząd pocztowy. W czasie I wojny światowej w 1915 roku wybudowano linię kolejową
Olecko   Suwałki, co znacznie ożywiło gospodarkę.  Okolice Wieliczek długo i skutecznie broniły się przed
germanizacją. Jeszcze w 1890 roku na ogólną liczbę 4692 parafian, Polaków było 3970. Pozytywną rolę w
obronie polskości odegrała parafia ewangelicka. Pastor J. Fryderyk Schrage był jednym z twórców uchwały
synodu w Olecku, w której protestowano przeciwko usuwaniu języka polskiego ze szkół. Również
mieszkańcy bronili swej polskości. Jednym z nich był Jan Jenczio (1797   1884), który całe życie spędził w
Markowskich. Był człowiekiem głęboko religijnym, pisywał artykuły i wiersze do  Kalendarza Królewsko
Pruskiego .  Wybitną postacią wywodzącą się z Wojnas był Krystyn Lach Szyrma. Był profesorem filozofii
na Uniwersytecie Warszawskim. Uczestniczył w Powstaniu Listopadowym w randze pułkownika. W
działalności naukowej szczególnie zasłużył się jako prekursor i inicjator badań etnograficznych.  Leżące w
strefie przygranicznej tereny naszej gminy były widownią pierwszych starć bitewnych. Podczas I wojny
światowej Cimochy zostały zajęte z 3 na 4 sierpnia 1914 roku przez kawalerię rosyjską, która posuwała się
w kierunku zachodnim, staczając potyczki z Niemcami.  W czasie II wojny światowej oddział Suwalskiej
Brygady Kawalerii otrzymał zadanie rozpoznania nieprzyjaciela na kierunku Raczki   Cimochy. W nocy z 2
na 3 września1939 roku oddział pod dowództwem majora Witkowskiego przekroczył ganicę i omijając
Cimochy na południu wszedł na drogę Cimochy   Olecko. W walce zdobyto stanowisko ogniowe broni
maszynowej, strażnicę Grenzschutzu, stację kolejową i inne obiekty wojskowe. Wieliczki swoją nazwę
wzięły najprawdopodobniej od rodowego nazwiska   Wieliczek. Musiała to być całkiem spora miejscowość,
skoro już przed 1522 rokiem powstała parafia. Niedługo później zorganizowana została w Wieliczkach
szkoła. Ze spisu dokonanego w 1600 roku wynika, że mieszkali tu sami Polacy. Urząd pocztowy został
założony w 1870 roku. Jednym z ciekawszych i coraz rzadziej spotykanych obiektów jest liczący ponad
300 lat, dobrze zachowany, modrzewiowy kościół z 1677 roku.  Warto tu obejrzeć także młyny wodne z
przełomu XIX i XX wieku znajdujące się w Starostach i Nowym Młynie. Na terenie gminy znajdują się też
liczne  cmentarze z I wojny światowej w Sobolach, Wieliczkach, Norkach, Nowym Młynie i
Markowskich.